به گفته دکتر میثم شکری ساز مهارت حل مسئله مثل جعبه ابزاری است که کمک می کند تا بتوانیم مشکلات را سریعتر و هوشمندانه تر برطرف سازیم. کودکان به وسیله این مهارت می توانند راه حل های کاربردی در بازی و تعامل با سایر کودکان را یاد بگیرند. نوجوانان نیز با بحران های دوره نوجوانی منطقی تر برخورد می کنند. در واقع ما یاد می گیریم که چطور گوش کنیم، تحلیل درست را یاد بگیریم، تحقیق و خلاقیت داشته باشیم، اعتماد کردن را بیاموزیم و تیم سازی نماییم. مهارت نه گفتن یکی از بخش های مهم این علم محسوب می شود.
مراحل حل مسئله در روانشناسی
به اعتقاد دکتر میثم شکری ساز مهارت حل مسئله روانشناسی به بخش های مختلفی تقسیم شده و مرحله های مخصوص به خود را دارد. برای حل صحیح مسئله در گام اول، می بایست مشکل مورد نظر شناسایی شود. شناسایی مشکل همیشه آسان نیست. گاه منبع مشکل به اشتباه شناخته می شود و این موضوع سبب خواهد شد تا تلاش برای حل آن ناکارآمد باشد. پس از شناسایی مشکل می بایست آن را به طور دقیق “تعریف” کنیم. تعریف صحیح مشکل سبب می شود تا جزییات بهتری داشته باشیم. تدوین استراتژی، گام بعدی محسوب می شود. در واقع روشی که برای حل مشکل مورد نظر انتخاب می شود بر اساس موقعیت و همینطور شخصیت فرد متفاوت است.
در گام بعدی از مهارت حل مسئله در روانشناسی، به سازماندهی اطلاعات اشاره شده است. پیش از ارائه راه حل نیاز است تا اطلاعات موجود سازماندهی شوند. به زبانی ساده تر، باید از خود سوال کنید: از مشکل چقدر اطلاعات دارید؟ چه اطلاعاتی از نظر شما ناقص است؟ هرچه اطلاعات بیشتری در این راستا برای شما فراهم شود موفق تر خواهید شد. تخصیص منابع یعنی مشخص کردن اولویت ها به منظور حل مشکلات! در واقع ما برای حل یک مشکل، همیشه پول، زمان و یا منابع نامحدود در اختیار نداریم. بنابراین باید اولویت مشکلات مشخص شود. در ابتدا باید مشکلات مهمتر در اولویت قرار بگیرند و مشکلات کم اهمیت کنار گذاشته شوند.
پس از دستیابی به راه حل، می بایست ارزیابی اصولی صورت بگیرد. در واقع باید مشخص شود که بهترین راه حل انتخاب شده است یا خیر. گاه نیاز به زمان زیادی برای این قسمت خواهد بود.
مثال برای مهارت حل مسئله
از نظر دکتر میثم شکری ساز مهارت حل مسئله در دانش آموزان یک نکته بسیار مهم است. یک مثال ساده ای که بارها از نوجوانان شنیده می شود: “پدرم مرا درک نمی کند، چه کنم؟” در چنین شرایطی در ابتدا باید بررسی کرد که تعریف اصلی از درک نشدن چیست؟ درک نکردن برای هر شخصی معنای متفاوتی دارد. در چنین حالتی نیاز است تا انتظار پدر و همینطور گلایه های فرزند مشخص شده و هر یک، از نظر حد و حدود بررسی شود. گاه دانش اموزان این موضوع را در مدرسه و کلاس های درس نیز تجربه می کنند. بنابراین در ابتدا فهم مسئله بسیار مهم است. یکی از تکنیک های جالب، نوشتن مشکل مورد نظر بر روی کاغذ است. این تکنیک شاید ابتدایی و یا سنتی به نظر برسد اما وقتی جزییات به آن اضافه شود قطعاً بهترین نتایج را به همراه خواهد داشت.
بازی بهترین مهارت حل مسئله در کودکان
باتوجه به صحبت های دکتر میثم شکری ساز کودکان دغدغه های زیادی دارند، بنابراین باید برای حل مساله در سنین پایین روش های خلاقانه را انتخاب کرد. بازی یکی از بهترین روش های حل مسائل در کودکان محسوب می شود. کودکان با هر بار بازی های فکری و حل مسئله، قوانین و چارچوب ها را یاد می گیرند. همینطور محدودیت ها و امکانات را درک می کنند. در نهایت راه حل های مختلفی به منظور رسیدن به نتایج مختلف را امتحان خواهند کرد. این روش به مرور سبب می شود تا کودک مسیر رسیدن به راه حل را یاد بگیرد. همینطور او می تواند همکاری و کارهای تیمی را دنبال کند و ریسک پذیری بالایی داشته باشد. بازی های مختلف برای تقویت قدرت حل مسئله وجود دارد که حتی برای بزرگسالان نیز مناسب است. بازی های ماز یا مارپیچ، پانتومیم، بیست سوالی، انواع پازل، بازی های ساختنی مثل لگو و دومینو بهترین انتخاب برای کودکان محسوب می شوند.
دکتر میثم شکری ساز می گوید در صورتی که هدف، مهارت حل مسئله در دانش آموزان باشد، می بایست به سراغ بازی های استراتژیک کرد. مثلاً شطرنج، مکعب روبیک، دالیز، بازی های رومیزی، بازی های حافظه تصویری مثل استوژیت و بن تن، مکعب های هوش و … در این قسمت قرار دارند. آموزش حل مساله در کودکان به واسطه روش قصه گویی و همزاد پنداری به بهترین شکل صورت می گیرد. کودک به واسطه قصه و داستان می تواند خوب و بد را تشخیص دهد. او خودش را به جای شخصیت های داستانی تصور می کند و این موضوع سبب می شود تا تصویرسازی قوی تری داشته باشد. قصه گویی سبب تعامل بیشتر کودکان باهم در محیط هایی مثل مهدکودک و یا مدرسه می شود و روابط عمومی او را بیشتر می کند.
تکنیک بارش فکری در روانشناسی
از آنجایی که مهارت حل مسئله در روانشناسی بسیار مورد تاکید قرار می گیرد، قصد داریم در مورد یکی از تکنیک های جالب به نام بارش فکری صحبت کنیم. در این روش شما ذهن خود را باز می گذارید تا ذهن بدون سانسور بتواند هر راه حلی که به نظرش می رسد را بیان کند. مهم نیست راه حل حتماً صحیح باشد. در این روش زمانی که مسئله مورد نظر دقیقاً مشخص شد، فهرستی طولانی از راه حل های مربوطه در راستای مسئله تهیه می شود. در واقع تمرکز اصلی بر روی کمیت ها است نه کیفیت. در این روش از نظرات دیگران نیز استفاده می شود و معمولاً راه حل های پیشنهادی بر روی کاغذ نوشته می شوند. فهرست کردن راه حل ها از مواردی است که تا حد زیادی نتیجه بخش خواهد بود. حال سوال اینجاست که فواید روش بارش فکری به منظور حل مسئله چیست؟
این مطلب ادامه دارد…