ارتباط بین اعتیاد و سلامت روان در بسیاری از موارد دقیقا مثل مسئله مرغ و تخم مرغ است. آیا سوء مصرف مواد به دلیل تحمل فشار عاطفی و تنش روانی شروع شده است یا سوء مصرف الکل و مواد مخدر به مشکلات سلامت روان دامن زده است؟
هر یک از این حالت ها می توانند درست باشد. افرادی که با مشکل سوء مصرف مواد دست و پنجه نرم می‌کنند، ممکن است برای مقابله با علائم و عوارض جانبی مشکلات سلامت روان به الکل یا مواد مخدر پناه ببرند.
دکتر میثم شکری ساز اعتیاد و تاثیر آن بر سلامت روان را این گونه تعریف می کند که نوعی بیماری است که عوارض مخربی را برای سلامت روح و روان، سلامت جسم و زندگی شغلی بیمار به دنبال دارد. اعتیاد گونه های متعددی دارد که هر یک عوارض خاص خود را ایجاد می کند.
هر چند سوء مصرف مواد مخدر و الکل غالبا به میل و اراده مصرف کننده شروع می شود، اما اعتیاد تغییراتی شیمیایی را در مغز ایجاد می کند که بر حافظه، رفتار و درک درد و لذت اثر می گذارد. تصمیم های آگاهانه به کنش هایی اجباری تبدیل می شود و سلامت، وضعیت اقتصادی و روابط اجتماعی بیمار را تحت الشعاع قرار می دهد.
اثرات طولانی مدت اعتیاد
هر چه اعتیاد طولانی تر باشد، بیمار هم با فشار و استرس بیشتری مقابله می کند. اعتیاد عوارض جسمی و روانی دراز مدت بسیاری دارد که یک فرد سالم و شاداب را به سایه ای کم رمق از خود تبدیل می‌کند. میثم شکری ساز در ادامه به اثرهای مخرب اعتیاد بر سلامت جسمی و روانی افراد اشاره می کند:
تاثیر اعتیاد بر روح و روان
اعتیاد رابطه بسیار تنگاتنگی با بروز مشکلات ذهنی و روانی دارد، البته که این ارتباط همواره یک جهت مشخص ندارد. به عنوان مثال افرادی که به بیماری هایی مثل اختلال های رفتاری یا اضطراب دچار هستند، تقریبا دو برابر دیگران در معرض خطر اعتیاد قرار دارند.
از سوی دیگر افرادی که در گرداب سوء مصرف مواد مخدر افتاده اند، تقریبا دو برابر بقیه با اختلال های رفتاری و اضطراب دست و پنجه نرم می کنند. با این اوصاف اصلا مشخص نیست که کدام مشکل علت و کدام یک معلول است، اما در این مورد هیچ تردیدی نیست که یک ارتباط قوی بین اعتیاد و مشکلات روحی وجود دارد.
دکتر شکری ساز اعتیاد و اثرات آن را مثل اضطراب و استرس روانی این گونه توصیف می کند که با توجه به شدت آن کاملا متغیر است. این اضطراب، بدون در نظر گرفتن شدت آن تاثیر مخربی بر زندگی قربانی اعتیاد دارد.
افسردگی
هیچ شکی در ارتباط بین سوء مصرف مواد و افسردگی یا دیگر اختلال های روانی وجود ندارد. فردی به دلیل ابتلا به افسردگی به سوی اعتیاد کشیده شود یا این که سوء مصرف مواد مخدر تغییراتی را در ذهن ایجاد کرده باشد که علائم افسردگی را بسیار بیشتر کرده باشد.
متاسفانه برخی بیماران، برای تسکین علائم افسردگی دست به مصرف خودسرانه مواد مخدر می زنند، در صورتی که نمی دانند این گونه مواد فقط و فقط علائم را در زمان نئشگی تسکین می دهد و چنان چه مصرف مواد قطع شود یا فرد برای ترک تلاش کند، علائم افسردگی تشدید می شود. ترک بسیاری از مواد مخدر با علائم آزار دهنده ای، همچون افسردگی و اختلال‌های روحی دیگری همراه است که فرایند ترک را پیچیده‌تر می کند.
اضطراب
اعتیاد با اضطراب و حمله های عصبی نیز مرتبط است؛ باز هم نمی توان به درستی تشخیص داد که کدام علت و کدام معلول است. ممکن است فردی پس از آن که برای مدیریت علائم بیماری‌های روحی، داروهایی مثل بنزودیازپین ها مصرف کرد، به این داروها وابسته شود.
از طرفی برخی معتادان پس از مصرف دراز مدت مواد مخدر دچار اضطراب می شوند. اضطراب جزء عوارض بسیاری از مواد مخدر، به ویژه محرک هایی مثل کوکائین است که شدت آن به دوز مصرف بستگی دارد. به علاوه افزایش اضطراب جزء عوارض ترک داروهای دیگری مثل بنزودیازپین ها است.
اثرات اعتیاد به مواد مخدر بر جامعه
دکتر شکری ساز معتقد است که اعتیاد به مواد پیامدهای ناگواری را برای بیمار، نزدیکان او و به طور کل تمام جامعه به وجود می آورد. اعتیاد سلامت روحی و جسمی بیمار را به تباهی می کشاند. فرد معتاد عموما شغل و خانواده خود را از دست می دهد و به باری برای جامعه تبدیل می شود.
در ادامه به تعدادی از تاثیرات اعتیاد بر جامعه اشاره خواهد شد:
جرم و جنایت
متاسفانه تعداد کثیری از جرائم از اعتیاد ناشی می شود، زیرا بسیاری از معتادان در تلاش برای به دست آوردن پول برای خرید مواد مرتکب جرم می شوند.
زمانی که حین این خرید غیر قانونی مشکلی پیش آید یا معتاد دیگر پولی برای تهیه مواد نداشته باشد، بستر برای ارتکاب جرم و خشونت آماده می شود. تقریبا نیمی از مجرمینی که در صحنه های جرم های مهمی مثل قتل، سرقت و ضرب و جرح دستگیر شده اند، تحت تاثیر مخدرهایی، عموما غیرقانونی بوده اند. در این شرایط جامعه باید هزینه اجرای قانون، دادگاه و حبس مجرمین را بپردازد.
از هم پاشیدن خانواده
خانواده هایی که یکی از عزیزان شان در مرداب اعتیاد دست و پا می زند، مشکلات بسیار زیادی را متحمل می شوند. اعتیاد خشونت خانگی، تجاوز و مشکلات اقتصادی را به خانواده تحمیل می کند. چنانچه چنین خانواده ای از هم متلاشی شود، ممکن است کودک بی گناه از خانواده خود جدا شده و سرپرستی اش به بهزیستی سپرده شود.